Nisan ayı geldi, bahar aylarında çiçek açan ağaçlar, bahçeleri parkları süslüyor ama turfan başlığını görünce mevsiminden önce üretilen bir şey geldi hemen aklınıza ama bu turfan başka.
Çin Halk Cumhuriyeti’nin Uygur bölgesine birkaç yıl önce yaptığım gezide en çok dikkatimi çeken yer Turfan olmuştu. Urumçi’den ciplerle koyulmuştuk Turfan’a doğru. Sağımız solumuz Taklamakan Çölü. Sol tarafımızda ufuğa resmi düşen Tanrı Dağları…
Çok sıcak bir havada Turfan şehrine varıyoruz. Çölün ortasında bir vaha… 600 çeşit üzüm var Turfan’da. Bu yeşillik nasıl olmuş, asmalar nasıl su bulmuş? Karızlar sayesinde. Nedir bu karız dedikleri? Karız kanalları Tanrı Dağlarından topladığı suyu 60 km. çölün altından geçirerek Turfan’daki yerleşim bölgesine götürüyor. Tanrı Dağları ile Turfan arasındaki bölge çöl olduğundan suyun aşırı sıcaktan buharlaşmaması için karız su kanalları yaklaşık yerin 100 metre altında konumlandırılıyor. + 40 derece sıcaklık düşünülerek bu yola başvuruluyor. Su kaybı önleniyor. Kanalın derinliği 110 metreden başlıyor. Kanallar çölün altında ağ gibi örülmüş. Yeraltı su kanallarının toplam boyu 5000 km. Bu kanal ağında belli aralıklarla kuyular oluşturulmuş. En son Turfan’da 10 metrenin altında açılmış. Sistem tamamıyla yer çekimi kuvveti ile çalışıyor. Turfan’a can suyu veriyor.
ÇÖLÜN ALTINDAKİ TÜRK MUCİZESİ
Çinliler bu kanalları ülkelerinde üç harikadan biri olarak gösteriyorlar. Bu kanallar bundan 2500 yıl önce M.Ö. 500’lerde Uygur Türkleri tarafından yapılmış. Yüksek derecede matematik ve mühendislik bilimi gerektiren bu kanalların yapımında binlerce kişi hayatını kaybetmiş. Ama sonunda başarmışlar.
Kanallardaki suyun içinde balık göremedim ama balık fosillerinin bulunduğu hediyelikleri aldım. 5000 km’yi bulan 416 farklı çıkış yeri olan karız medeniyeti bence dünyanın ilk yedi harikasından biri. İnanılması zor bu karız kanalları, yazları 50 dereceyi bulan Turfan şehrine hayat katmış.
İnsan eliyle 2500 yıl önce yapılan bu dünya harikası karızlar neden bu kadar ses getirmez? Mısır piramitlerinden, Peru’daki Machu Picchu’dan ne farkı var? Bence fazlası var.
Manavlarda satılan turfanda sebze meyve deyimi bu Turfan şehrinden adını almaktadır. Ne zaman manavlarda turfanda erik gibi etiketleri görsem Pekin’den 4,5 saat uçak yolculuğu ile gittiğim Urumçi’den 2 saatlik karayolu ile geçtiğim Turfan’ın üzümleri ve karız kanalları canlanıyor gözümde…
Son Yorumlar